دکستروز

دکستروز نام نوعی قند است که در صنایع غذایی و دارو کاربردهای زیادی دارد. از جمله مهمترین کاربردهای این ماده استفاده از به عنوان شیرین کننده و درمان کننده کاهش قند خون و کم آبی بدن می‌‎باشد.

دکستروز چیست؟

دکستروز، رایج‎ترین شیرین‌‎کننده‎ در صنایع غذایی است که اغلب به آن “قند انگور” یا “قند خون” گفته می‎‌شود. این قند به مقدار بسیار زیاد در طبیعت یافت می ‎شود، به عنوان مثال در عسل و بسیاری از میوه‎‌ها. همچنین به عنوان ماده تشکیل دهنده سلولز، نشاسته و گلیکوژن، در همه گیاهان و حیوانات وجود دارد. دکستروز اغلب در محصولات پخت به عنوان شیرین کننده استفاده کابرد دارد و معمولاً در مواردی مانند غذاهای فرآوری شده و شربت ذرت نیز یافت می شود.

درست مثل شکر، دکستروز از کربن، اکسیژن و هیدروژن تشکیل شده است. با این حال، شکر و دسکتروز اصلا با یکدیگر قابل قیاس نمی‎باشند؛ زیرا چندین ویژگی، آن را از قند متمایز می‌‎کنند. تعدادی از تفاوت‎‌های مهم به دلیل وزن مولکولی متفاوت آنها به وجود آمده است (قند: ۳۴۲؛ دکستروز:۱۸۰).

دکستروز مترادف دی گلوکز است و به مونوساکارید خالص و کریستالی به دست آمده پس از هیدرولیز کامل نشاسته اشاره دارد. این ماده به دو شکل وجود دارد، دکستروز مونوهیدرات که حاوی یک مولکول آب کریستال است و دکستروز بی آب که حاوی هیچ چیز نیست.

ویژگی‎ های دکستروز مونوهیدرات

• فرمول: C6H12O6H2O
• وزن مولکولی: ۱۹۸
• محتوای دکستروز (٪ در D.B.) حداقل ۹۹٫۵
• رطوبت: ٪ ۸٫۰ – ۹٫۵٪
• نقطه ذوب °C (°F): (181) 83
• حرارت محلول (۲۵ درجه سانتیگراد) J/g: 105.5-

ویژگی ‎های دکستروز بی آب

• فرمول: C6H12O6
• وزن مولکولی: ۱۸۰
• محتوای دکستروز (٪ در D.B.) حداقل ۹۹٫۵
• رطوبت: حداکثر ۱%
• نقطه ذوب °C (°F): (295) 146
• حرارت محلول (۲۵ درجه سانتیگراد) J/g: 59.3-

کاربردهای پزشکی دکستروز

 در اهداف پزشکی مورد استفاده قرار می گیرد و به صورت ژل و یا قرص خوراکی از طریق پیشخوان داروخانه ها در دسترس است. پزشکان به دلایل مختلف این ماده را مورد استفاده قرار می‎دهند:

• برای درمان سریع قند خون پایین
• برای درمان کم آبی بدن
• برای تهیه مواد مغذی در ترکیب با اسیدهای آمینه و سایر موارد

هر غلظت کاربردهای منحصر به فردی دارد. غلظت های بالا معمولا به عنوان دوز نجات دهنده هنگامی که کسی قند خون بسیار کمی دارد، استفاده می‎‌شود. پزشکان ممکن است توصیه کنند فرد مبتلا به دیابت یا شخص دیگری که مستعد ابتلا به قند خون پایین است، قرص دکستروز را با خود همراه داشته باشد. این قرص‎ها به سرعت در دهان فرد حل می‎‌شوند و به بدن اجازه می‎‎دهند دکستروز را جذب کند. هنگامی که فردی با قند خون پایین این قرص را مصرف می‎‌کند ، قند خون آنها به سرعت به سطح سالم باز می‌‎گردد.

پزشکان همچنین می‎‌توانند این قند را با بسیاری از مایعات دیگر ترکیب کنند تا یک محلول داخل وریدی ایجاد کنند. به عنوان مثال، آنها ممکن است دکستروز را با یک محلول نمکی ترکیب کنند تا برای کسی که دچار کمبود آب بدن است، استفاده شود. تزریق آن با غلظت بالا فقط توسط متخصصان انجام می‌‎شود. این تزریق‎ها برای افرادی انجام می‌‎شود که قند خون آنها بسیار کم است و نمی‌‎توانند قرص، مواد غذایی یا نوشیدنی‎ها را بلع کنند.

برخی از مشکلات پزشکی ممکن است باعث شود فرد نتواند چیزی بخورد و مواد مغذی لازم را جذب نماید. این حالت می‎‌تواند منجر به سوء تغذیه شود. در موارد سوء تغذیه، پزشکان ممکن است تصمیم بگیرند که از طریق یک سوند ورید مرکزی (لوله‌‎ای که به داخل رگ بزرگ وارد می‌‎شود)، فرد را تغذیه نمایند. آن‎ها ممکن است با استفاده از محلول‎‌هایی که حاوی این ماده هستند، تغذیه‌‎ای کامل (TPN) یا تغذیه جزئی مشتقات (PPN) را انتخاب کنند. TPN تمام نیازهای غذایی فرد را برآورده می‎کند، در حالی که PPN مکمل‎های غذایی فرد است.

کاربردهای غذایی دکستروز

دکستروز قندی است که از ذرت و بعضی اوقات گیاهان دیگر به دست می‌‎آید. مصرف اولیه آن در مواد غذایی به عنوان شیرین کننده مخصوصا در مواد پخته شده بسیار رایج است. از آنجا که این ماده یک قند ساده است، بدن می‎تواند به سرعت از آن برای انرژی استفاده نماید. قندهای ساده (به عنوان مثال گلوکز، فروکتوز و گالاکتوز)می‌‎توانند سطح قند خون را خیلی سریع بالا برده و اغلب نیز ارزش غذایی ندارند. محصولاتی که به طور معمول از قندهای ساده ساخته شده اند شامل قند تصفیه شده، ماکارونی سفید و عسل هستند.

به دلیل در دسترس بودن گسترده آن، مواد غذایی بسته بندی شده نیز معمولاً حاوی دکستروز هستند. علاوه بر شیرین کننده غذا، ممکن است به خنثی کردن طعم مواد غذایی که بسیار تند و یا شور هستند نیز کمک کند. همچنین برخی از شرکت‎ها برای افزایش عمر مفید مواد غذایی و خوراکی، دکستروز را به  آن‎ها اضافه می‎‌نمایند.

سایر کاربردهای دکستروز

علاوه بر موارد گفته شده، دکستروز دارای کاربردهای دیگری نیز می‎باشد و در بسیاری از محصولات روزمره از جمله موارد زیر مورد استفاده قرار می‎‌گیرد:

• محصولات حمام
• آرایش
• محصولات مراقبت از پوست
• محصولات مراقبت از مو
• خوراک حیوانات

برخی از بدنسازان از دکستروز به عنوان یک مکمل بعد از تمرین برای تأمین گلیکوژن استفاده می‎کنند. گلیکوژن نوعی گلوکز است که بدن برای ذخیره انرژی از آن استفاده می‎کند. طریقه مصرف آن برای بدنسازان به این شکل است که آن را به آب اضافه کرده و بعد از تمرین می‌‎نوشند تا در سریع‎ترین زمان ممکن ذخایر مورد نیاز گلیکوژن را تأمین کرده و به ترمیم عضلات کمک کند. در طی روند ترمیم عضلات، قدرت و حجم آنها افزایش می‎یابد که نتایج اصلی برای ورزشکاران هستند.

تاثیرات مصرف دکستروز برای بدن

بدن قندهای ساده را خیلی سریع تجزیه می‎کند و از آنها برای تولید انرژی استفاده می‎نماید. اگر کسی بیش از حد از مواد قندی استفاده نماید، بدن مقدار اضافی را به عنوان چربی ذخیره می‎‌کند. در حالیکه بدن به انرژی کمی قند نیاز دارد، مصرف زیاد آن ممکن است فرد را در معرض مشکلات زیر قرار دهد:

• افزایش وزن
• بیماری قلبی
• دیابت
• آکنه و سایر مشکلات پوستی
• انرژی کم
• افسردگی

با این حال در برخی موارد، استفاده از آن بیش از آنکه به فرد آسیب برساند، برای او مفید است.

خواص عملکردی دکستروز

کاهش شکر

دکستروز یک کاهش دهنده شکر است. قدرت کاهش قند دکستروز با توانایی آن در کاهش محلول‎‌های سولفات مس قلیایی (محلول فهلینگ) به اکسید حجیم، اندازه‌‎گیری می‎شود.

واکنش میلارد

قهوه‎‌ای شدن کلاسیک در سیستم‎‌های غذایی به دلیل تعامل در کاهش قندها و ترکیبات پروتئین اسیدی اتفاق می افتد. دکستروز به دلیل داشتن گروه‎‌های فعال آلدهید و همچنین اثر کاهش قند، باعث افزایش سرعت واکنش میلارد و یا همان قهوه‎‌ای شدن می‌‎گردد.

فرم کریستالی

در دماهای زیر ۵۵ درجه سانتی‎گراد (۱۳۱ درجه فارنهایت) دکستروز از محلول‎های آبی غلیظ به فرم مونوهیدرات متبلور می‎شود، که در آن هر بلور دکستروز حاوی ۱ آب کریستال مولکول در هر دکستروز مولکول (Dx-Monohydrate) است. در دماهای بالاتر از ۵۵ درجه سانتی‎گراد (۱۳۱ درجه فارنهایت) فرم بدون آب در حال تبلور است که در آن کریستال دکستروز حاوی آب کریستالی نیست.

کنترل شیرینی

این ماده با طعم دلپذیر، شیرین و خنک کننده خود سال‎‌هاست که به عنوان شیرین کننده در طیف گسترده‎ای از مواد غذایی مورد استفاده قرار می‎‌گیرد. دکستروز یکی از شیرین‎‌ترین قندهای نشاسته‎‌ای است. در مقیاسی که عدد ۱۰۰ به میزان شیرینی ساکارز را نشان می‎دهد، دکستروز عدد ۷۵ را به خود اختصاص داده است.

شیرینی آن تحت تأثیر عوامل مختلفی از قبیل دما، اسیدیته، نمک‎‌ها، مواد طعم دهنده، غلظت شیرین کننده و ماهیت قندهای دیگر قرار می‎‌گیرد. برخلاف ساکارز، دکستروز مشمول فرآیندی نیست که به عنوان وارونگی شناخته می‎شود و بنابراین درجه شیرینی آن تغییر نمی‎کند.

دکستروز و ساکارز اغلب برای کنترل و ایجاد تعادل در میزان شیرینی و مواد جامد با هم استفاده می‎‌شوند. هنگامی که این دو ماده با یکدیگر ترکیب شوند، هم افزایی را نشان می‎دهند. به عنوان مثال، در سطح جایگزینی ۴۰ درصد، شیرینی نسبی ظاهری آن می‌‎تواند ۹۰ باشد.

حرارت محلول

گرمای محلول دکستروز مونوهیدرات و دکستروز بی آّب با ساکارز تفاوت زیادی دارد. از این رو، حرارت مورد نیاز برای حل دکستروز تقریبا ۱۰ برابر بیشتر از ساکارز است. در نتیجه، هنگام خوردن مواد غذایی حاوی دکستروز در حالت بلوری، احساس خنک کننده مشخص در دهان وجود دارد؛ میزان شیرینی کمتر شده و طعم محصول بهتر می‎‌گردد.

انحلال پذیری

دکستروز کریستالی به آسانی در آب قابل حل است اما فقط کمی در اتانول و به سختی قابل حل در سایر حلال‎های آلی است. در دماهای بالاتر از ۵۵ درجه سانتی‎گراد (۱۳۱ درجه فارنهایت)، دکستروز محلول‎تر از ساکارز است.

علاوه بر این در هر دمای خاص، نسبت بهتری از اشباع ساکارز-دکستروز وجود دارد که حلالیت کل را از اجزا به طور جداگانه، بالاتر می‎برد.

نقطه انجماد

 به دلیل وزن مولکولی کم، توانایی کاهش نقطه انجماد را دارد. در غلظت ۳۰%، نقطه انجماد محلول دکستروز ۲ درجه سانتی‎گراد کمتر از محلول قابل مقایسه ساکارز است، این ویژگی در تولید و مصرف بستنی اهمیت بسزایی دارد.

تخمیر

از آنجا که دکستروز یک مونوساکارید است، یک منبع عالی کربوهیدرات برای تخمیر مخمر در پخت و پز می‌‎باشد. تخمیر بلافاصله آغاز می‌‎شود و به سرعت پیش می‎‌رود. دکستروز انرژی لازم را برای سلول فراهم می‎کند تا علاوه بر کربودیو اکسید و اتانول، بسیاری از فرآورده‎های جانبی را نیز تولید نماید. همچنین این ماده در فرآیندهای تخمیر اسید لاکتیک در تولید ترشی و صنعت گوشت استفاده می‎گردد.

طعم

این ماده اغلب در ترکیب با شکر یا سایر شیرین کننده‌‌ها کاربرد دارد؛ این عمل به منظور کم کردن میزان شیرینی و تقویت طعم اصلی است.

عامل حجیم

دکستروز مونوهیدرات و دکستروز بی آب در انواع توزیع اندازه ذرت و گرانولومتری برای سهولت و پایداری ترکیب وجود دارد. محصولات دکستروز درشت در رابطه با روان پذیری و به حداقل رساندن گرد و غبار کاملا مناسب هستند.

خواص تغذیه ای دکستروز

منبع انرژی اصلی متابولیسم حیوانات است. به عنوان یک ماده مغذی، مقدار انرژی آن در ارگانیسم انسان kj/g17 است. علاوه بر این، زیر لایه اصلی انرژی است که مغز از آن استفاده می‎‌کند. این قند به سرعت از طریق روده کوچک جذب می‌‎گردد. جذب دکستروز یک پاسخ سریع گلیسمی ایجاد کرده و منبع فوری انرژی برای اندام‎ها، ماهیچه‎‌ها و مغز را فراهم می‎نماید. از طرف دیگر، می‎تواند به عنوان گلیکوژن در کبد یا ماهیچه‎‌ها ذخیره شود و ذخیره انرژی بدن را افزایش دهد.

مدیریت انرژی

کربوهیدرات‎‌ها باید ۵۵ درصد از انرژی مصرفی روزانه بدن را تأمین نمایند، به این معنی که برای نیاز روزانه ۲۰۰۰ کالری، مصرف حدود ۳۰۰ گرم کربوهیدرات توصیه می‎‌گردد. دکستروز می‎تواند تا حدودی در تأمین این کالری مصرفی نقش داشته باشد.

به طور کلی پذیرفته شده است که مصرف کربوهیدرات در حین ورزش می‎‌تواند ظرفیت استقامت بدن (زمان خستگی) و عملکرد بدن در حین ورزش طولانی مدت (۲ساعت) را بهبود بخشد. مکانیسم‌‎های مختلفی وجود دارد که با استفاده از آن‎ها، مصرف کربوهیدرات در حین ورزش، عملکرد بدن را بهبود می‎‌بخشد، این مکانیسم‎‌ها شامل حفظ قند خون و مقادیر زیاد اکسیداسیون کربوهیدرات، کم کاری گلیکوژن درون‎زا و سنتز گلیکوژن می‎باشد.

کربوهیدرات‎‌ها را می‎‌توان با توجه به میزان اکسید شدن آن‎ها به دو دسته تقسیم کرد(که توسط سلول‎های ماهیچه‎‌ای به عنوان بستر پر انرژی استفاده می‎‌شوند). دکستروز در مقایسه با سایر مونوساکاریدها مانند فروکتوز و گالاکتوز (۰٫۶ گرم در دقیقه) با سرعت نسبتا زیاد (۱گرم در دقیقه اکسیده می‎‌شود) که باعث تبدیل به یک کربوهیدرات ایده‌‎آل می‌‎گردد، این مورد باعث جلوگیری از کمبود قند خون و ایجاد نرخ بالای اکسیداسیون کربوهیدارت خواهد شد.

گفته آخر توسط چندین مطالعه تأیید شده است که نشان می‎دهد مصرف نوشیدنی‎‌های دکستروز-الکترولیتی می‎‌تواند عملکرد فعالیت‎‌های ورزشی را حتی در صورت کم بودن مقدار دکستروز اضافه شده، بهبود بخشد.

عوارض یا اثرات جانبی مصرف دکستروز

این ماده معمولاً برای مصرف بی خطر است اما در برخی از موارد خطرات و عوارض جانبی را در پی دارد. عوارض جانبی استفاده بیش از حد آن موارد زیر است:

• ورم
• تنفس سریع و پی در پی
• تشنگی بیش از حد
• اسهال
• فسفات خون پایین
• مایع در ریه ها
• منیزیم خون پایین
• قند خون بالا
• گیجی
• از دست دادن هوشیاری

پزشکان هنگام تجویز دکستروز برای افرادی که شرایط پزشکی خاصی دارند، باید احتیاط کنند. استفاده از این ماده می‌‎تواند منجر تجمع مایعات در بدن و در نتیجه تورم و ایجاد مایع در ریه‎‌ها شود. افراد دارای شرایط زیر باید از مصرف آن خودداری نمایند:

• قند خون بالا
• تورم در بازوها یا پاها
• سطح پتاسیم خون پایین

در نتیجه توجه داشته باشید که هرکسی که دکستروز مصرف می کند باید قند خون خود را با دقت کنترل کند تا از بروز قند خون بالا جلوگیری گردد.

علائم قند خون بالا شامل موارد زیر است:

• عطش را بیشتر کرد
• نفس بوی شیرین
• گیجی
• تهوع و استفراغ
• تکرر ادرار
• خستگی
• معده ناراحت
• تنگی نفس

برای دریافت اطلاعات خرید دکستروز جهت دریافت مشاوره از متخصصان شرکت بازرگانی زکّیه تجارت از طریق صفحه تماس با ما تماس حاصل فرمایید.