آنتیاکسیدانها میتوانند از آسیب سلولی ناشی از رادیکالهای آزاد جلوگیری کرده یا آن را کاهش دهند. درواقع رادیکالهای آزاد مولکولهای ناپایداری هستند که بدن در واکنش به فشارهای محیطی و سایر فشارها از خود نشان میدهد.
آنها میتوانند خطر التهاب و مشکلات مختلف سلامتی را افزایش دهند. منابع آنتیاکسیدانها همچنین میتوانند طبیعی یا مصنوعی باشند. تصور میشود برخی از غذاهای گیاهی سرشار از آنتیاکسیدان هستند. به عبارتی آنتیاکسیدانهای گیاهی نمونهای از فیتونوترینت یا ماده مغذی گیاهی به شمار میروند.
بدن همچنین برخی از آنتیاکسیدانها را تولید میکند که به عنوان آنتیاکسیدانهای درون زا شناخته میشوند. آنتیاکسیدانهایی که از خارج از بدن میآیند اگزوژن نامیده میشوند. رادیکالهای آزاد مواد زائدی هستند که به وسیله سلولها تولید میشوند؛ زیرا بدن غذا را پردازش و به محیط واکنش نشان میدهد. اگر بدن قادر نباشد رادیکالهای آزاد را به شیوه اثربخش پردازش و حذف کند، استرس اکسیداتیو میتواند بروز پیدا کند.
این عملکرد میتواند به سلولها و عملکرد بدن آسیب برساند. رادیکالهای آزاد به عنوان گونههای اکسیژن فعال نیز شناخته میشوند. عواملی که باعث افزایش تولید رادیکالهای آزاد در بدن میشوند میتوانند به دو صورت داخلی و خارجی باشند. داخلی مانند التهاب و خارجی مانند آلودگی، قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش و دود سیگار.
استرس اکسیداتیو با بیماری قلبی، سرطان، آرتریت، سکته مغزی، بیماریهای تنفسی، نقص ایمنی، آمفیزم، بیماری پارکینسون و سایر شرایط التهابی یا ایسکمیک مرتبط است.
اهمیت آنتیاکسیدانها
آنتیاکسیدانها موادی هستند که میتوانند از سلولهای بدن در برابر رادیکالهای آزاد محافظت کنند که ممکن است در اختلالات قلبی، سرطان و بیماریهای مختلف نقش داشته باشند. رادیکالهای آزاد مولکولهایی هستند که وقتی بدن غذا را تجزیه میکند یا زمانی که در معرض دود یا تشعشعات تنباکو هستید تولید میشوند.
آنتیاکسیدانها، متشکل از مواد مغذی C و E و کاروتنوئیدها، ممکن است به محافظت از سلولها در برابر آسیبهای ناشی از رادیکالهای آزاد کمک کنند. سایر آنتیاکسیدانهای طبیعی شامل تاننها، فلاونوئیدها، لیگنانها و فنلها هستند. غذاهای گیاهی بهترین منابع هستند. اینها شامل غلات کامل، سبزیجات، میوهها، دانهها، آجیل، ادویهجات ترشیجات، گیاهان و حتی کاکائو است.
به عنوان یک مزیت، میوهها، سبزیجات و غلات کامل سرشار از آنتیاکسیدان هستند و همچنین معمولاً دارای فیبر بالا، چربی اشباع شده و کلسترول کم و منابع خوبی از ویتامینها و مواد معدنی هستند.
گلوتاتیون در میان آنتیاکسیدانهایی که بدن تولید میکند موثرترین است. این ترکیبی از 3 اسید آمینه است. از طریق رودهها و سیستم گردش خون با پیری مقابله میکند. خواص ضد پیری قوی دارد، از سلولها، بافتها و اندامهای بدن محافظت میکند و همچنان آنها را جوان نگه میدارد.
در این مقاله قصد داریم راجب اهمیت و انواع آنتیاکسیدانها به خصوص آنتیاکسیدانهای طبیعی صبحت کنیم. پس با این مقاله همراه باشید.
انواع آنتیاکسیدانها
انواع مختلفی از آنتیاکسیدانها وجود دارد که در طول تاریخ در صنایع غذایی و همچنین در صنایع دیگر مانند آرایشی و بهداشتی، داروسازی یا تغذیه حیوانات مورد استفاده قرار گرفتهاند. از یک طرف آنتیاکسیدانهای طبیعی هستند که به طور کامل از منابع طبیعی به دست میآیند و از طرف دیگر آنتیاکسیدانهای مصنوعی که از فرآیندهای شیمیایی ایجاد میشوند.
با توجه به روندهای فعلی در جامعه برای تلاش برای عادات سالمتر و انتظارات بیشتر از قوانین ایمنی مواد غذایی (به ویژه در اروپا، آمریکای شمالی و برخی از کشورهای آسیایی)، آنتیاکسیدانهای طبیعی در چند سال اخیر رشد پایداری را تجربه کردهاند.
آنتیاکسیدانهای طبیعی
به توجه به اهمیت آنتیاکسیدانهای طبیعی در زیر نمونه هایی از آنتیاکسیدانهای طبیعی را که امروزه بیشتر در صنایع غذایی مورد استفاده قرار میگیرند، شرح خواهیم داد.
توکوفرولها
توکوفرولها یکی از اولین آنتیاکسیدانهای لیپو محلول جدا شده از گیاهان بودند. توکوفرولها به دلیل غلظت زیاد و حضور معمول در روغنهای گیاهی مانند روغن سویا یا آفتابگردان به عنوان رایجترین آنتیاکسیدان در طبیعت معرفی میشوند.
توکوفرولها به طور طبیعی به صورت مخلوطی از چهار ایزومر (آلفا، بتا، گاما و دلتا) وجود دارند. فعالیت آنتیاکسیدانی هر ایزومر و همچنین قدرت ویتامین آنها متفاوت است.
مطالعات متعدد نشان میدهد که ظرفیت آنتیاکسیدانی عمدتاً در ایزومرهای گاما و دلتا نهفته است و در ایزومرهای آلفا و بتا عملاً پوچ است. این آنتیاکسیدانها با توقف واکنشهای زنجیرهای رادیکالهای آزاد از اکسیداسیون لیپیدها جلوگیری میکنند.
توکوفرولها یک آنتیاکسیدان طبیعی با فواید زیادی مانند مقاومت در برابر دماهای بالا، حلالیت بالا، عدم تاثیر آن بر رنگ یا بوی محصول نهایی و یا امکان استفاده در محصولات ارگانیک هستند.
اسید اسکوربیک
اسید اسکوربیک یک پودر کریستالی سفید است که برای تثبیت نوشیدنیها، میوهها و سبزیجات استفاده میشود. اما کاربرد آن در چربیها و روغنها به دلیل نامحلول بودن در چربی محدود است.
این افزودنی به عنوان یک آنتیاکسیدان از طریق انقراض اکسیژن، کاهش رادیکالهای آزاد و بازسازی آنتیاکسیدانهای اولیه عمل میکند.
علاوه بر فعالیت آنتیاکسیدانی، به عنوان ویتامین C، طعمدهنده، اسیدی، تثبیتکننده رنگ و عامل کاهشدهنده عمل میکند. اسید اسکوربیک به عناصری مانند گرما، نور یا اکسیژن بسیار حساس است، بنابراین اغلب لازم است آن را به صورت برونزا به غذا اضافه کرد.
اسید فرولیک
اسیدهای فنولیک پتانسیل آنتیاکسیدانی بسیار خوبی دارند. اسید فرولیک، یکی از اسیدهای هیدروکسی سینامیک، به طور طبیعی در بسیاری از گیاهان وجود دارد. معمولا در گوجه فرنگی، زغال اخته، تمشک، توت فرنگی، غلات یافت میشود.
فرولیک اسید ممکن است با مکانیسمهای مختلفی مانند مهار گونههای فعال اکسیژن، کیلاسیون فلزی و مهار پراکسیداسیون لیپیدی به عنوان آنتیاکسیدان عمل کند. علاوه بر این، فرولیک اسید UV را جذب کرده و واکنشهای التهابی ناشی از UV مانند اریتم، آفتاب سوختگی را مهار میکند. چنین عملی در به تاخیر انداختن پیری پوست و پیشگیری از سرطان نقش دارد.
علاوه بر این، اسید فرولیک ویتامین C را تثبیت و که آن را مؤثرتر میکند. همه این خواص باعث میشوند که اسید فرولیک به عنوان یک تقویتکننده سلامت مورد استفاده قرار گیرد.
عصاره رزماری
این آنتیاکسیدان عصارهای است که از گیاه رزماری با استفاده از حلالهای مناسب برای مصرف انسان به دست میآید. مهمترین ترکیبات آن از نظر آنتیاکسیدانی عبارتاند از رزمارینیک اسید، کارنوسول و اسید کارنوزیک.
عصاره رزماری یک آنتیاکسیدان با عملکرد خوب در چربیهای حیوانی است؛ اما دارای مشکلاتی در رابطه با بو و طعم در دوزهایی است که پایداری خوب را تضمین میکند، به همین دلیل گاهی اوقات لازم است که فرآیند بوزدایی و تغییر رنگ انجام شود. عصاره رزماری معمولاً با آنتیاکسیدانهای دیگر مانند توکوفرولها ترکیب میشود و با هم اثر همافزایی پیدا میکنند.
اسید کافئیک
یکی دیگر از اسیدهای هیدروکسی سینامیک که دارای فعالیت آنتیاکسیدانی است، اسید کافئیک است که در میوهها، شراب، قهوه و روغن زیتون وجود دارد.
اسید کافئیک اثر مهار رادیکال بسیار خوبی دارد. خواص آنتیاکسیدانی اسید کافئیک بر بسیاری از بیماریهای جهانی تأثیر میگذارد. علاوه بر این، اصلاح اسید کافئیک با افزودن گلوکز میتواند خواص بیولوژیکی آن را بهبود بخشد. مطالعات نشان میدهد که گلوکوزیلاسیون آنزیمی اسید کافئیک باعث بهبود فعالیت آنتیاکسیدانی آن در مدلهای سلولی پوست میشود.
پلی فنولها – اسید الاژیک
پلی فنولها پتانسیل آنتیاکسیدانی فوقالعادهای دارند. اسید الاژیک، یکی از ترکیبات پلی فنلی، به طور طبیعی در میوهها و دانههای مختلف مانند توتفرنگی، تمشک، انگور، انار وجود دارد. این آنتیاکسیدان بالقوه را میتوان با رژیم غذایی، آمادهسازی دارویی یا به عنوان عامل ضد پیری برای کاربرد خارجی روی پوست استفاده کرد.
کورکومین
کورکومین یک پلی فنول مشتق شده از زردچوبه است که اغلب به عنوان یک افزودنی غذایی استفاده میشود. کورکومین با مهار بیان متالوپروتئینازهای ماتریکس ناشی از UVB در فیبروبلاستهای پوستی انسان، که مسئول تخریب کلاژن در پوست هستند، اثر ضد پیری دارد. علاوه بر این، کورکومین تشکیل گونههای فعال اکسیژن در سلولهای فیبروبلاست را سرکوب میکند.
جنستئین
جنستئین در بسیاری از گیاهان حبوبات به ویژه در سویا وجود دارد. این فلاونوئید در محافظت از سلولها در برابر آسیبهای اکسیداتیو DNA موثر است. جنیستئین عملکرد میوکارد دیابتی را با اثرات ضد التهابی و آنتیاکسیدانی خود بهبود میبخشد.
هیدروکسی تیروزول
هیدروکسی تیروزول یکی از ترکیبات فنلی اصلی است که در روغن زیتون وجود دارد. جزء اصلی زیتون- هیدروکسی تیروزول یک پاککننده کارآمد از چندین گونه رادیکالهای آزاد مانند رادیکالهای هیدروکسیل، رادیکالهای سوپراکسید و پراکسی نیتریت است.
استرس اکسیداتیو در پاتوژنز بیماریهای مختلف نقش دارد. هیدروکسی تیروزول میتواند آن را کاهش دهد. این ماده با مهار تولید محصولات اکسیداسیون در سلولهای کلیه، یک اثر آنتیاکسیدانی اعمال میکند؛ بنابراین از آنها در برابر آسیب و اختلال عملکرد کلیوی محافظت میکند.
این امر بقای نورون را پس از تجویز هیدروکسی تیروزول بهبود بخشید. علاوه بر این، هیدروکسی تیروزول نقش محافظتی در برابر تغییرات اکسیداتیو و مورفولوژیکی ناشی از جیوه در گلبولهای قرمز انسان را نشان میدهد.
رسوراترول
رسوراترول، یک پلی فنول گیاهی طبیعی، معمولاً در انگورهای تیره، شراب قرمز، گریپ فروت وجود دارد که دارای فعالیت آنتیاکسیدانی قوی و همچنین مهار سرطانزایی است.
رسوراترول نشاندهنده فعالیت مهارکننده DPPH است و در مهار اکسیداسیون لیپید مؤثر است. همچنین، مشاهده شد که دایمرهای طبیعی رسوراترول مانند پارتنوسیسین، کوادانگولارین و پالیدول نسبت به مونومر پالیدول طبیعی، اثرات مهارکنندگی بهتری نسبت به رادیکال DPPH دارند.
دایمر رسوراترول از شراب قرمز و اثرات خاموشکنندگی قوی بر روی اکسیژن منفرد را نشان میدهد. رسوراترول با افزایش بیومارکرهای آنتیاکسیدانی از تغییرات هیستوپاتولوژیک در ریه در طول اندوتوکسمی محافظت میکند.
ویتامین C
ویتامینها همچنین دارای فعالیت آنتیاکسیدانی هستند. ویتامین C (اسید ال اسکوربیک)، عمدتا در مرکبات، همچنین در گل رز وحشی، تمشک، توت فرنگی و زغال اخته وجود دارد. فعالیت اصلی ویتامین C اهدای الکترون و خنثی کردن رادیکالهای آزاد است. علاوه بر این ویتامین C یک آنتیاکسیدان دیگر – ویتامین E را بازسازی می کند. ویتامین C نشاندهنده یک فعالیت آنتیاکسیدانی است که توسط سنجش آنتی اکسیدانی تایید شده است.
ویتامین E
ویتامین E در گندم، ذرت، آجیل، کاهو، اسفناج، کلم وجود دارد. یکی از اصلیترین عواملی است که از بدن در برابر رادیکالهای آزاد جلوگیری، از پروتئینها در برابر اکسیداسیون محافظت و بنابراین فیبرهای الاستیک و کلاژن در پوست را نیز حفظ میکند. با توجه به این خواص آنتیاکسیدانی، ویتامین E از پوست در برابر پیری نیز محافظت میکند.
استفاده موضعی از ویتامین E با خاصیت آنتیاکسیدانی و جذب اشعه ماوراء بنفش، محافظت از نور را فراهم میکند. استفاده از فرمولاسیون ویتامین E در برابر تحریکات ناشی از اشعه ماوراء بنفش محافظت میکند و از آسیبهای پوستی جلوگیری میکند.
علاوه بر این، ترکیب ویتامین E با ویتامین C به دلیل افزایش فعالیت آنتیاکسیدانی توصیه میشود. ویتامین C و E محافظت نوری ضروری برای پوست هستند. با هم در فرمولاسیونهای موضعی، از اریتم ناشی از قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش محافظت میشود و تعداد سلولهای آفتاب سوختگی را کاهش میدهد.
سخن آخر
آنتیاکسیدانها ترکیباتی هستند که با محافظت در برابر اشعه ماوراء بنفش و رادیکالهای آزاد اثرات مفیدی بر سلامت انسان از خود نشان میدهند. سلولهای انسانی به طور دائمی توسط حملات مداوم رادیکالهای آزاد آسیب میبینند که ممکن است منجر به سرطانزایی، سرکوب سیستم ایمنی و پیری نوری شود.
که باعث بسیاری از بیماریها و همچنین تأثیر نامطلوب بر وضعیت پوست میشود. آنتیاکسیدانها از چنین تغییراتی جلوگیری میکنند، بنابراین ممکن است در روند درمان استفاده شوند و روند پیری را به تاخیر بیندازند.
ترکیبات فنلی موادی هستند که دارای فعالیت آنتیاکسیدانی فوقالعاده هستند. مهمترین آنتیاکسیدانهایی که توانایی خنثیسازی رادیکالهای آزاد و محافظت در برابر اشعه ماوراء بنفش را دارند، پلیفنولهایی مانند: الاژیک اسید، کورکومین، جنیستئین، هیدروکسی تیروزول، رسوراترول و همچنین اسیدهای فنولیک: اسید فرولیک و اسید کافئیک میباشند.
علاوه بر این ویتامین C و E نیز فعالیت آنتیاکسیدانی برجستهای از خود نشان میدهند. این اجزا با فعالیت خاص، مکانیسمهای اثر متفاوت و امکان کاربرد، میتوانند هم در صنعت پزشکی و هم در صنایع آرایشی و بهداشتی و غذایی مورد استفاده بیشتری قرار گیرند.