اثرات اسید سیتریک بر محیط زیست و زندگی انسان ها چیست؟ در این مقاله می‌خواهیم راجع به یک ماده اسیدی طبیعی که PH آن کمتر از 4 است صحبت کنیم. در ابتدا با توضیحاتی مقدماتی راجع به این ماده، با آن آشنا می‌شویم و سپس اثرات این ماده را در زندگی انسان‌ها و نیز محیط زیست بررسی کرده و نمونه‌هایی از کاربردهای عملی آن را نیز ذکر خواهیم کرد.
اسید سیتریک و کاربرد آن چیست؟
اسید سیتریک را می توان از جمله مواد اسیدی طبیعی درنظر گرفت که فرمول شیمیایی آن به صورت C6H8O7 بوده و در زندگی انسان‌ها بسیار کاربرد دارد. بیشترین استفاده و اثرات اسید سیتریک بر محیط زیست و زندگی انسان را می‌توان در حوزه صنعتی و نیز خوراکی دانست. شما می‌توانید آن را در بسیاری از مواد غذایی اعم از میوه‌ها و سبزیجات استفاده کنید. نمونه‌های معروف این ماده را می‌توان اسید سیتریک‌های خشک و آبدار دانست که می‌تواند به دلیل داشتن خاصیت اسیدی و نیز مزه ترشی که دارند، به عنوان نگهدارنده و یا طعم دهنده نیز استفاده کرد.
در بخش معرفی این ماده به طور خلاصه می‌توان جدول زیر را ارائه کرد که به شرح زیر می باشد:
| مشخصات | مقدار |
| فرمول شیمیایی | C6H8O7 |
| نقطه ذوب | 153 درجه سانتی‌گراد |
| جرم مولکولی | 192.027 گرم بر مول |
| حلالیت در آب | 59 گرم در 100 میلی لیتر (دمای 20 درجه سانتی‌گراد) |
بررسی اثرات اسید سیتریک بر محیط زیست و زندگی انسان
با یک بررسی مقدماتی که برای تشریح این ماده بیان شد، حال لازم است راجع به اثرات اسید سیتریک بر محیط زیست و زندگی انسان ها بپردازیم. به طور کلی با توجه به ویژگی‌هایی که در قسمت قبل بیان شد، این ماده یک نوع اسید ضعیف است؛ بنابراین خطر کمی را برای محیط زیست ایجاد می‌کند. اما با این حال، در صورتی که بیش از حد استفاده شود، می‌تواند تاثیر قوی‌تری داشته و این منجر خواهد شد تا این ماده به مانند یک سم نیز عمل کند. این اسید همچنین از نظر EPA که یک موسسه فعال در محیط زیست است، به عنوان یک ماده بی‌خطر شناخته شده است.
اگر بخواهیم کمی دقیق‌تر عملکرد این ماده را در طبیعت بررسی کنیم، باید گفت اسید سیتریک بر زمان تماس با ارگانیسم‌هایی که به صورت طبیعی در آب و سطح خاک وجود دارند، تجمع نمی‌کند و می‌تواند به سرعت تجزیه گردد. به همین خاطر EPA معتقد است که اثرات اسید سیتریک بر محیط زیست و زندگی انسان، عوارضی را ایجاد نمی‌کند. این موضوع سبب می‌شود که استفاده از آفت‌کش‌هایی که این ماده را دارند نیز امن‌تر باشند.
با این حال عده‌ای از افراد به همین خاطر بی‌توجهی می‌کنند و با استفاده کردن بیش از حد از اسید سیتریک، از مضر بودن اثرات اسید سیتریک بر محیط زیست و زندگی انسان غافل می‌شوند. چراکه مقدار زیاد این ماده محیط نامناسبی را برای گیاهان ایجاد خواهد کرد و خاصیت خورندگی آن منجر خواهد شد تا توانایی رشد گیاهان گرفته شود.
بررسی اثرات اسید سیتریک بر زندگی انسان
در بررسی اثرات اسید سیتریک بر محیط زیست و زندگی انسان، لازم است اشاره کنیم که این نوع اسید در صنایع شیمیایی و غذایی نیز به کار گرفته می‌شود. همین موضوع باعث شده است تا میلیون‌ها تُن از این ماده هر سال تولید شود. نمونه‌های کاربردی استفاده از اسید سیتریک را می‌توان در تولید نوشابه، صنعت شیرینی‌سازی، تولید مرباها و مواد نگهدارنده، ماده‌ای برای تصفیه فلزات، نرم کننده آب در مواد شوینده مشاهده کرد.
اما در مورد اثراتی که اسید سیتریک می‌تواند در بدن انسان‌ها داشته باشد، باید گفت:
- استفاده از مواد غذایی که حاوی این نوع اسید هستند، می‌تواند برای تامین آنتی اکسیدان‌ها بسیار مفید باشند. در این صورت می‌توانند بدن را از آسیب رادیکال‌های آزاد حفظ نمایند.
- به کاربردن این ماده در مواد غذایی می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد از جمله تازه ماندن و مدت نگهداری طولانی‌تر آنها، غلیظ شدن غذاها، طعم ترش آنها و غیره.
- استفاده از اسید سیتریک در داروها به منظور کاهش اسید ادرار است که در جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه موثر می‌باشد.
- استفاده طولانی مدت از این ماده بر روی پوست می‌تواند منجر به برخی مشکلات از جمله کهیر، سوزش و تورم شود.
- ورود این ماده به چشمان می‌تواند منجر به سوزش آن شود.
- یکی از نکاتی که باید در موضوع اثرات اسید سیتریک بر محیط زیست و زندگی انسان به آن توجه کرد، مشکلات دندان‌ها با مصرف این ماده می‌باشد. در این حالت اسید سیتریک می‌تواند منجر به از بین رفتن مینای دندان‌ها شده و آنها را حساس‌تر کند. همچنین اثرات مضر دیگر این ماده برای بدن انسان در این قسمت شامل زرد شدن و ایجاد حفره است.
- عوارض دیگری که با مصرف این ماده از راه دهان در کنار سایر داروها ممکن است پدید آید، می‌توان به ایجاد حالت تهوع و نیز استفراغ اشاره کرد.
هرچند در بررسی اثرات اسید سیتریک بر محیط زیست و زندگی انسان بیان کردیم که این ماده از نظر EPA عوارضی ندارد و یک ماده بی‌خطر یا GRAS است، با این حال گزارش‌هایی نیز از واکنش‌های آلرژیک به آن ارائه شده است. از جمله درد عضلانی، تنگی نفس، تورم و غیره که بهتر است این موضوع نیز قبل از مصرف درنظر گرفته شوند.
دیگر اثرات اسید سیتریک بر محیط زیست و زندگی انسان ها
در انتها چند مورد دیگر را نیز از اثرات اسید سیتریک بر محیط زیست و زندگی انسان ها بیان می‌کنیم که به شرح زیر می‌باشند:
- با توجه به خورنده بودن این ماده، می‌تواند از جوانه زدن گیاهان جلوگیری کند. با اضافه کردن زیاد این ماده در خاک، خاصیت اسیدی آن را افزایش می‌دهید که می‌تواند سیستم رشد گیاهان را از کار انداخته و در نهایت نیز با عدم رسیدن مواد مغذی، دچار مرگ زودرس آنها شود.
- همانطور که گفتیم، اثرات اسید سیتریک بر محیط زیست و زندگی انسان در حد کم، مفید است.
- استفاده از این اسید می‌تواند به عنوان یک ماده دافع به کار برده شود. چراکه بنا به تحقیقات انجام شده، برای دفع برخی جانوران از جمله قورباغه‌ها در مناطق مختلف هاوایی به کار گرفته شده است. در این مطالعه محلول‌های این ماده با مقادیر 16 درصد اسید تاثیر شدیدی را روی این گیاهان ایجاد نکرده است.
- افزودن دوز مکرر این نوع اسید می‌تواند منجر به اثر آللوپاتیک در گیاهان شود. این اثر سبب خواهد شد تا رشد گیاهان و مولکول‌های زیستی مهار شوند. همین خاصیت منجر شده است تا این ماده در دفع علف‌های هرز استفاده شود. از مقادیر کم این اسید و نیز اسید اسکوربیک نیز می‌توان برای ریشه زایی و نیز بقا شاخه‌های گیلاس استفاده نمود.
- استفاده از اسید سیتریک بیش از حد در آب، می‌تواند منجر شود تا چرخه کربس یا Kerbs قطع شده و فسفات اضافه شکل گیرد. این چرخه در گیاهان برای تولید فسفات از اسید های سیتریک کاربرد دارند و برای تامین انرژی سلول‌ها به کار گرفته می‌شوند.