وارد دنیای شیمی که شوید، حضور دو ماده شیمیایی زیاد به گوشتان می خورد. اسید و باز از جمله معروف ترین موادی هستند که در هر آزمایشگاه شیمی وجود دارد. این دو ماده نقش بسیار زیادی در شیمی دارند و به جهت این نقش حائز اهمیت هستند و کاربرد فراوانی دارند؛ اسیدها و بازها از نظر شکل  ظاهری شبیه به هم هستند ، این مواد در اکثر موارد در صورتی که خالص باشند به صورت محلول در آب هستند و بی رنگ اند و به ما در این که کدام یک اسید است و کدام یک باز کمکی نمی کنند ؛ به همین دلیل  شناسایی این مواد بسیار مهم و با ارزش است. اما شاید خیلی از شما در مورد این مواد و راه های شناخت آن ها اطلاعات کاملی نداشته باشید؟ من در این مقاله سعی دارم که شما را با نحوه تشخیص اسید و باز آشنا سازم.

اطراف ما پر از موادی است که خاصیت اسیدی و بازی دارند؛ به طور مثال آب لیمویی که شما در آشپزخانه مصرف می کنید، صابون ،آب دريا ، شير منيزي ، پاك كننده ها و مايع سفيد كننده جزو مواد بازی است  و اما سرکه ای که در ترشی ها از آن استفاده می شود افشره پرتقال و افشره گوجه فرنگي و حتي نوشابه هاي گازدار و يا آب باران جزو اسیدهاست. البته مواد بسیار زیادی هم هست که نه خاصیت اسیدی دارند و نه خاصیت بازی مثل آب . اما شاید بپرسید که چگونه می توانیم این مواد را از هم تشخیص دهیم؟! آیا روشی هست که بتوانیم این مواد را از هم تفکیک بدهیم؟!

برای اینکه بتوانیم اسید و باز را از هم تشخیص دهیم نیاز است که یک تعریف کلی در مورد اسید و باز و مواد خنثی (که در مقابل این مواد هستند)، داشته باشیم.

برای اسید و باز تعاریف زیادی وجود دارد ولی مهم ترین تعریفی که به شناسایی آنها به ما کمک می کند این است که:

اسیدها : اسیدها موادی هستند در واکنش با آب یون هیدروژن ()آزاد می کنندمثل سولفوريك اسيد H2SO4. این مواد اهدا کننده هیدروژن هستند .البته از نظر مزه هم همانطور که می دانید ترش مزه هستند.

بازها : بازها موادی هستند که در واکنش با آب یون هیدروکسید() آزاد می کنند مثل سدیم هیدروکسید NaOH. این مواد درواقع پذیرنده هیدروژن هستند . مزه بازها مزه ای گس- تلخ است.

موادی هم که نه خاصیت بازی است و نه خاصیت اسیدی و PH آن 7 است، جزو مواد خنثی به حساب می آید.

اسیدها و بازهای خوراکی و غیر خوراکی زیادی در پیرامون ما وجود دارد که برای شناسایی آنها نیاز است که با روشهایی آشنا شویم.

روش اول:  مزه کردن ترکیبات

بنظرم با تعاریف  بالا حداقل با یک روش شناسایی اسید و بازخوراکی آشنا شده باشید. اولین و ساده ترین روش شناسایی اسید- باز از طریق مزه است. همان طور که گفتیم اسیدها مزه ترشی دارند و بازها مزه گس- تلخی دارند.

 روش دوم: استفاده از شناساگرها(معرف)

شاید شما برای اینکه در جایی شناخته شوید نیاز به یک نفر دارید که شما را به دیگران معرفی کند. شناساگرها همان معرف هایی هستند که در صورتی که شما از آنها استفاده کنید تغییر رنگی که حاصل می شود به شما می گوید که ماده شما اسید است یا باز .

شناساگرها هم می توانند طبیعی باشند و هم شیمیایی.

شناساگرهای طبیعی مانند میوها و عصاره گلها و گیاهان، کلم بنفش، زردچوبه، گل صد تومانی بنفش، گلبرگ های گل اطلسی، پیاز قرمز، انگور قرمز و بنفش، گلبرگ های گل شعمدانی، گیلاس، زغال اخته، توت سیاه، توت فرنگی و یا حتی چغندر اشاره کرد. اکثرا شناساگرهای طبیعی دارای ماده ای به نام آنتوسیانین هستند که در محیط اسیدی به رنگ قرمز و در محیط های قلیایی به سمت بنفش و آبی متمایل می شود.

نحوه تشخیص با شناساگرهای طبیعی به این صورت است که ابتدا مقداری از عصاره گل مانند گل سرخ را در یک صفحه خالی می کشیم و سپس مقداری از اسید و باز را روی آن می ریزیم تغییر رنگ خاصل نشان از اسیدی بودن و یا بازی بودن محلول است.

شناساگر های شیمیایی هم موادی هستند که به طبع تنها در محیط آزمایشگاه هستند از جمله آنها ليتموس (تورنسل) ، فنول فتالين و متيل اورانژ(متيل نارنجي) را می توان نام برد.

نمونه معرف های معروف اسید-باز

نمونه‌ای از معرفهای  شیمیایی
شناساگر	رنگ اسیدی	رنگ قلیایی
آبی تیمول	قرمز	زرد
متیل اورانژ	قرمز	زرد
سبز برموکروزول	زرد	آبی
سرخ متیل	قرمز	زرد
لیتموس	قرمز	آبی
آبی برم‌تیمول	زرد	آبی
آبی تیمول	زرد	آبی
فنل فتالین	بی‌رنگ	قرمز
زرد آلیزارین	زرد	ارغوانی کم رنگ
تیمول فتالئین	بی‌رنگ	آبی
ایندوفنول	قرمز	آبی
برموفنول آبی	زرد	ارغوانی
مالاشیت سبز	زرد آبی	سبز بی‌رنگ
آزو بنفش	زرد	بنفش
متیل بنفش	زرد	بنفش

روش سوم: استفاده از PHسنج

 روش سوم در تشخیص اسید- باز مقدار PH ماده مورد نظر است. PH  یک مقیاسی است که از عدد صفر تا 14 را شامل می شود. در واقع PHمیزان غلظت

یون هیدروژن موجود در ماده را نشان می دهد.

به PH هایی که عدد صفر تا زیر هفت باشند مواد اسیدی را نشان می دهد. مواد خنثی PH ای برابر 7 دارند. و به PH های که بالاتر از عدد7 باشند، مواد اسیدی گفته می شود.

البته راه تشخیص عدد PH از طریق یک دستگاهی به نام PH سنج صورت می گیرد.

نتیجه گیری

با وجود تفاوت در مزه اسیدها و بازها و شناسایی آنها از طریق مزه کردن، نمی توان گفت که این از روشهای مناسب است؛ دلیل این موضوع این است که اسیدها و بازها خاصیت خورندگی دارند و اغلب باعث سوختگی و آسیب به بافت های بدن می گردند؛ به همین دلیل استفاده از روش های کاغذ تورنسل، شناساگر ها یا PH متر برای شناسایی این ترکیبات کم خطرتر و البته دقیقتر باشد.