در این مطلب به بررسی ترکیبات شیمیایی به کار رفته در شوینده‌ها پرداخته شده است. شوینده، به موادی گفته می‌شود که جهت پاک کردن آلودگی، گرد و غبار، لک و چربی از روی ظروف، لباس‌ها و سطوح مورد استفاده قرار می‌گیرند. در گذشته افراد برای شستن ظروف و لباس‌هایشان، از مواد شوینده طبیعی استفاده می‌کردند. به عنوان مثال، خاکستر دارای ماده‌ای فلزی با خاصیت قلیایی در ترکیبات خود است که هنگام ترکیب شدن با آب، خاصیت صابونی به آن می‌دهد. مردمان زمان گذاشته نیز طبق تجربیات خود از خاصیت صابونی خاکستر آگاه بودند و برای شستن ظرف‌ها و لباس‌هایشان از آب استفاده می‌کردند.
امروزه، قضیه کمی پیچیده‌تر شده است. ترکیبات شیمیایی مختلف و پیچیده‌ای در انواع مختلف شوینده‌ها به کار می‌روند تا میزان کف و قدرت شویندگی آنها را بسیار بالا ببرند. شوینده‌ها در اشکال مختلف پودر، مایع، اسپری و گرانول تهیه می‌شوند و به هر شکلی به هدف از بین بردن انواع مختلف آلودگی مورد استفاده می‌گیرند.
با پیشرفت هر چه بیشتر علم و تکنولوژی، میزان درصد پاک کنندگی این مواد بسیار بالاتر رفته است. به این مواد شوینده، دترجنت (Detergent) نیز گفته می‌شود.
ترکیبات شیمیایی موجود در مواد شیمیایی مختلف
ترکیبات شیمیایی موادس هستند که از ترکیب چند عنصر به دست می آیند. این مواد جدید خواص عناصر یا اتم های سازنده خود را ندارند. اجزای تشکیل دهنده این مواد جدید را نمی توان با استفاده از روش های جداسازی فیزیکی و بدون تجزیه عناصر و تعیین ترکیب درصد آنها، شناسایی نمود. مواد شیمیایی به صورت ترکیبات شیمیایی، عناصر شیمیایی، یون ها و یا آلیاژ می باشند.
ترکیبات شیمیایی صابون
صابون پتاسیم اسید چرب و یا نمک پتاسیم است که به منظور پاک کردن و از بین بردن چربی و دیگر آلودگی‌ها برای سطوح مختلف از جمله پوست بدن و پارچه استفاده می‌شود و در حال حاضر، به دو صورت جامد و مایع در دسترس است.
از دیگر ترکیبات صابون می‌توان به گلیسیرین، روغن نارگیل و سوربیتول ترکیبات نرم کننده اشاره کرد. ماده دیگری که در صابون‌ها به منظور محافظت از رنگ و عطر آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ تترا سدیم اتیدورانت است؛ و ادتا سدیم ۲ و ۴ به عنوان ترکیب اصلی شوینده در صابون‌ها به کار می‌روند.
ترکیبات شیمیایی شامپو
شامپوها نیز همانند صابون‌ها از پرکاربردترین مواد شوینده هستند که در هر خانه‌ای روزی حداقل یک بار مورد استفاده قرار می‌گیرند. ترکیبات اصلی این دسته از شوینده‌ها، آب، مواد اصلاح کننده سطحی یا سورفاکتانت، تقویت کننده کف و مواد افزودنی هستند.
به دلیل استفاده از شامپوها برای پوست و موی سر، ترکیبات پاک کننده قوی در آنها استفاده نمی‌شود. ترکیبات کف کننده در شامپوها غالبا ترکیبات نه چندان قوی سدیم لوریل اتر سولفات و دی سدیم لورت سولفوسوکسینات سورفکتانت آنیونی هستند.
کوکونات اسید چرب دی اتانول آمین و کوکامیدوپروپیل بتایین و همچنین ترکیبات پلی سوربات و پلی اتیلن گلایکول دی استئارات می‌توانند دیگر ترکیبات شیمیایی موجود در شامپوها باشند.
همچنین در برخی از انواع شامپوهای ضد ریزش مو، اسید سیتریک نیز استفاده می‌شود.
ترکیبات شیمیایی مایع ظرفشویی
ترکیباتی که در مایع ظرفشویی جهت رفع لک و چربی استفاده می‌شوند و همچنین حساسیت پوستی را بر نمی‌انگیزند؛ ترکیبات زیر هستند:
آلکیل بنزن خطی، سولفونیک اسید، دی اتانول آمید یا تری اتانول آمید، سدیم لوریل اتر سولفات یا تگزاپون و گلیسیرین.
همچنین جهت تولید کف بیشتر هنگام شستن، آلکانول آمیدها، بتائین‌ها و آمین اکسیدها نیز در مایع ظرفشویی استفاده می‌شوند.
فرمالین ترکیبی است که جهت رفع فساد و ماندگاری بیشتر در مایع ظرفشویی استفاده می‌شود اما این ماده، در واقع عامل برانگیختن حساسیت‌های پوستی است و سبب آسیب به پوست دست می‌شود. به همین دلیل است که پوشیدن دستکش مخصوص هنگام شستن ظروف توصیه می‌شود.
فرمولاسیون پودر لباس شویی، دستی و ماشینی
این دسته از شوینده‌ها به گونه‌ای طراحی و تولید می‌شوند که به پارچه و لباس‌ها آسیبی نرسانند. انواع مشترک ترکیبات موجود در هر دو نوع آنها، موارد زیراند:
دی متیل دی استئاریل آمونیوم کلراید سورفکتانت‌های کاتیونی و مشتقات پلی اکسی اتیلن، پلی اکسی پروپیلن و آلکانول آمیدها سورفکتانت آنیونی و کوکو آمیدو پروپیل بتائین سورفکتانت آمفوتری.
یکی از تفاوت‌های میان دو نوع پودر لباس شویی، وجود ماده‌ای سفید کننده به نام پربورات در نوع ماشینی آن است. ماده از بین برنده چرک و چربی در این پودرها، تری سدیم فسفات نوعی سورفکتانت است؛ همچنین غالباً ترکیبی که جهت لکه بری و سفید کنندگی در این نوع از شوینده‌ها استفاده می‌شود؛ استیل اتیلن دی آمین نام دارد.
ترکیبات شیمیایی سفید کننده (وایتکس)
سفید کننده یا وایتکس یکی از پر کاربردترین مواد گندزدا هم در فضای خانه و هم در صنعت است که از ترکیب هیپوکلریت سدیم در آب ساخته می‌شود. همچنین به جهت رنگ بری، ترکیبات دیگری نظیر سود سوزآور و سدیم هیدروکسید در به آن اضافه می‌شود.
فرمولاسیون رسوب زداها
رسوب زداها جهت تمیز و پاک کردن سطوح فلزی و رسوبات موجود بر روی سطح تجهیزات به کار می‌روند. از پرکاربردترین انواع آن می‌توان اسیدهای دی اسکلر را نام برد؛ که بر پایه و اساس کلریدریک اسید تولید می‌شوند. این دسته از ترکیبات، به همراه رسوب نمک ای فلزی به خصوص منیزیم و کلسیم واکنش می‌دهد و آنها را در آب حل کرده و از بین می‌برند.
فرمولاسیون چربی زداها
این دسته از شوینده‌ها که پاک کننده قوی برای انواع چربی محسوب می‌شوند؛ شامل هیدروکسید سدیم و هدیروکسید پتاسیم هستند. این ترکیبات با چربی‌ها واکنش می‌دهند و آنها را هیدرولیز می‌کنند. از دیگر ترکیبات موجود در چربی زداها می‌توان به آمونیاک اشاره کرد و اغلب ترکیبات قلیایی، سیلیکات و فسفات نیز به آنها اضافه می‌شوند.
در آخر، بهتر است بدانید که انواع مختلف ترکیبات موجود در شوینده‌ها می‌توانند سبب خشکی، ضعف، خارش و گاها زخم شدن دست‌ها شوند؛ بنابراین بهتر است که هنگام استفاده از آنها، دستکش مخصوص پوشیده شود.
شرکت زکیّه تجارت با همکاری کادری مجرب و کارآمد با داشتن تجربه ای بالغ بر بیست سال، ارائه دهنده انواع مواد اولیه محصولات بهداشتی و شیمیایی و تنها نماینده انحصاری اسید سیتریک TTCA و ENSIGN در ایران می باشد.