تری سدیم سیترات یک نمک سه پایه اسید سیتریک است. این ماده با خنثیسازی کامل اسید سیتریک با هیدروکسید سدیم یا کربنات خلوص بالا و متعاقب آن تبلور تولید میشود. تری سدیم سیترات بهطور گسترده در غذاها، نوشیدنیها و کاربردهای فنی مختلف بهطور عمده بهعنوان عامل بافر، جداکننده یا امولسیون کننده استفاده میشود. در این مقاله قصد داریم به بررسی اطلاعات مفید شامل خطرات و کاربرد تری سدیم سیترات بپردازیم.
ویژگیهای تری سدیم سیترات
تری سدیم سیترات بهصورت کریستالهای سفید و دانهای یا بهصورت پودر کریستالی سفیدرنگ با طعم دلپذیر و شور دیده میشود. در هوای مرطوب کمی رقیق است، آزادانه در آب حل میشود و عملاً در اتانول (96 درصد) نامحلول است. تری سدیم سیترات یک نمک غیر سمی و خنثی با واکنشپذیری کم است. اگر در دمای محیط نگهداری شود ازنظر شیمیایی پایدار است. تری سدیم سیترات کاملاً زیستتخریبپذیر است و میتوان آن را با زبالههای معمولی یا فاضلاب دفع کرد.
کاربردهای تری سدیم سیترات
تولید تری سدیم سیترات معمولاً از میوهها و یا از طریق تخمیر مخمر یا حتی استخراج حلال انجام میشود. ممکن است نیز از خنثیسازی اسید سیتریک با هیدروکسید سدیم نیز تولید شود. از این ترکیب معمولاً در تولید دهها محصول مانند شامپو، نرمکننده، ضد آفتاب، مرطوبکننده صورت، لوازمآرایش، دستمال مرطوب کودک، شوینده مایع لباسشویی و صابون استفاده میشود. کاربردهای این ماده شیمیایی بسیار زیاد است ازجمله آنها میتوان به تولید مواد غذایی، تولید نوشیدنیها، استفاده در پزشکی، در صنایع و … اشاره کرد.
کاربردهای صنعتی تری سدیم سیترات:
- چسب، درزگیر
- مواد شیمیایی کشاورزی، کودهای شیمیایی
- ساختوساز
- جوهر، رنگ و پوشش
- حفاری نفتی
- کاغذ
- پلاستیک، پلیمر
- نساجی، چرم
کاربرد تری سدیم سیترات در نوشیدنیها:
- نوشیدنیهای الکلی
- نوشابههای گازدار
- نوشیدنیهای فوری، شربت
- آبمیوه نوشیدنی
- چای و قهوه
- ورزش و نوشیدنیهای انرژیزا
کاربرد تری سدیم سیترات در غذاها:
- غذای کودک
- نانوایی
- غلات و تنقلات
- قنادی
- لبنیات و جایگزینهای لبنی
- دسر و بستنی
- طعم دهی
- غذاهای آماده و فوری
- سس و چاشنی
کاربرد تری سدیم سیترات در داروسازی:
- عامل بافر
- عامل کیلیت
- منبع معدنی
کاربرد تری سدیم سیترات در مراقبتهای بهداشتی:
- مراقبت تغذیهای
- تجهیزات پزشکی
- مکملهای غذایی
- محصولات دارویی
کاربرد تری سدیم سیترات در مراقبت شخصی:
- لوازمآرایشی رنگی
- عطرها
- مراقبت از مو
- بهداشت دهان
- مراقبت از پوست
- محصولات صابون و حمام
کاربرد تری سدیم سیترات در پاککنندهها و شویندهها:
- ظرفشویی
- پاککنندههای صنعتی
- مراقبت از لباسشویی
- مراقبت از سطح
کاربردتری سدیم سیترات در خوراک و غذای حیوانات خانگی:
- خوراک
- مواد غذایی حیوان خانگی
استفاده از تری سدیم سیترات در همودیالیز
همودیالیز و درمانهای مرتبط برای کسانی که کلیههای نارسایی دارند، همگی شامل جریان خون از طریق یک مدار خارج از بدن است. این مدار خارج از بدن (دستگاه دیالیز و اتصالات آن از بدن و برگشت به بدن) یک محیط غیر فیزیولوژیکی و طرفدار انعقاد است. برای مقابله با تمایل به لخته شدن خون بیماران در طول جریان از طریق این مدار خارج بدنی، از عوامل ضد انعقاد که بهطور موقت فرآیند لخته شدن طبیعی را مهار میکنند، استفاده میشود. ازنظر تاریخی، هپارین تنها ضد انعقاد مورداستفاده برای این منظور بود و درحالیکه حالت استاندارد ضد انعقاد باقی میماند، جایگزینهایی وجود دارد که ممکن است در برخی شرایط مناسبتر باشند. تری سدیم سیترات، یکی از این جایگزینها است. استفاده از تری سدیم سیترات بدون خطر نیست. تغییرات متابولیک بالقوه مضر ازجمله اختلال در تعادل اسید-باز که میتواند با ضد انعقاد تری سدیم سیترات مرتبط باشد موردبحث قرار خواهد گرفت.
خطرات تری سدیم سیترات
تابهحال خطرات و عوارض خاصی برای تری سدیم سیترات مشاهده نشده است. بهطوریکه سازمان غذا و داروی آمریکا نیز ایمن بودن این ترکیب شیمیایی را تأیید کرده است؛ بنابراین استفاده از تری سدیم سیترات در محصولات آرایشی نیز ایمن و مفید است. هیچ مطالعه و تحقیقی این ماده را تحریککننده یا حساس کننده پوست نشان نداده است؛ بنابراین همه افراد قادر به استفاده از آن هستند. در مواد غذایی به علت استفاده بسیار اندک از آن بعید است که عوارضی داشته باشد.
نتیجهگیری
تری سدیم سیترات در موارد زیادی ازجمله زمینه پزشکی، دارویی و علوم غذایی کاربرد دارد. در درمان سنگ کلیه، در انعقاد خون و در متابولیسم سلولی مفید است. بهعنوان یک ماده افزودنی غذایی مضر نیست اما شاید با داروهای مختلف تداخل داشته باشد. بهعنوانمثال ممکن است به کسانی که از قبل دارای شرایط خاص مانند هیپرکالمی هستند آسیب برساند.
مریم ابولی